KYIV, 4 Kamena 2025 – Minisiteri y’Ibidukikije ya Ukraine ifatanyije n’Impuguke za OSCE yatangaje ko ibitero bya gisirikare bya Russia byamaze guteza akaduruvayo k’ibidukikije kahwanye na miliyari €82 (≈ US $89 miliyari) kuva intambara yatangira muri Gashyantare 2022. Uru rwego rushya rwo kwangirika ruvuze ko ibihombo byiyongereyeho hafi 30 % ugereranyije n’amafaranga €65 miliyari yavuzwe mu kwezi gushize.
Icyerekezo rusange: ubutaka, amashyamba n’amazi byibasiwe
- Hegitari miliyoni 3 z’amashyamba zahiye cyangwa zangijwe, bigabanya ubushobozi bwa Ukraine bwo gutwara CO₂.
- 25 % by’ubutaka bwa Ukraine bwandujwe n’ibisasu biturika n’ibindi byangiza; harimo km² 139 000 bimaze gushyirwaho ibisasu bitaraturika.
- Inyigo igaragaza toni miliyoni 180 za CO₂ zimaze kujya mu kirere kubera missile, inkongi n’itwikwa rya peteroli.
- Ibiyaga n’imigezi amagana byaracitsemo imyanda ya peteroli n’imiti yica udukoko, bigashyira mu kaga amoko y’amafi n’isuku y’amazi y’abaturage.
“Ecocide” — icyaha gishya kiri kwigwa
Abashinjacyaha ba Ukraine n’abafatanyabikorwa mpuzamahanga barimo gukusanya ibimenyetso birenga 7 500 by’ibyaha bibangamira ibidukikije, mu rwego rwo gushinja Russia icyaha cya ecocide—icyaha gishobora kwemezwa nk’“jenoside y’ibidukikije” ku rwego rwa ICC mu gihe kiri imbere.
Denys Shmyhal, Minisitiri w’Intebe wa Ukraine, avuga ko hari uburyo bwo gushaka indishyi hakoreshejwe umutungo wa Russia wafatiwe n’ibihugu by’iburengerazuba, hagamijwe gusana amashyamba, kwumisha ubutaka bwanduye no kuvanamo ibisasu bitaraturika.
Ingaruka ku buzima n’ihindagurika ry’ikirere
- Imyuka ihumanya yiyongereyeho 51 % ugereranyije n’igihe cy’intambara y’umwaka ushize, bigatera kwiyongera kw’ubushyuhe no guhindagura imvura mu karere.
- Abaturage bagera kuri miliyoni 6 bimukiye mu bihugu by’amahanga, bakongera ingano ya CO₂ ku rwego rw’isi mu ngendo no kubaka ubuzima bushya.
Uko Ukraine iteganya gukira ibikomere by’isi n’ibyayo
- Gahunda yo kuvugurura amashyamba (2025-2035) : gutera miliyoni 300 z’ibiti mu turere twangiritse.
- Intego yo gusana amazi yanduye hifashishijwe imiyoboro mishya yo kuyungurura mu turere 15 twakubisweho ibisasu kenshi.
- Koperative yo guhindura amabuye y’imyanda akomoka ku byuma bya gisirikare mo ibikoresho byo kubaka – gahunda iteganya kugabanya 40 % by’imyuka ya CO₂ y’umushinga wo kubaka bundi bushya.
Guverinoma ivuga ko izakenera byibura US $12 miliyari buri mwaka mu myaka itanu iri imbere kugira ngo itangire gusiba icyo cyuho, ikagoboka abaturage n’ibidukikije icyarimwe.
Icyo bivuze ku rwego mpuzamahanga
Umutwaro w’ihindagurika ry’ikirere n’isenyuka ry’ubusitani bw’isi kuri ubu urimo guterwa n’intambara kurusha ibyuka byoherezwa na bimwe mu bihugu bikize ku isi. Abasesenguzi bemeza ko guhagarika intambara no guhana icyaha cya ecocide ari uburyo bwihutirwa bwo kwirinda
■ kwiyongera kw’ubushyuhe bw’isi,
■ kwangirika gukabije kwa siyansi y’isi,
■ n’iterabwoba rishingiye ku bidukikije rifite ingaruka ku mibereho y’abatuye isi.
Svitlana Hrynchuk, Minisitiri wungirije w’Ibidukikije wa Ukraine yagize ati: “Ibidukikije ni cyo gisirikare gikinishwa muri uru rugamba, ariko ingaruka bizagira ku buzima bw’abaturage bacu no ku ikirere cy’Isi yose zizaramba imyaka myinshi kurenza amahame ya politiki,”