Mu gihe u Rwanda rwibuka ku nshuro ya 31 Jenoside yakorewe Abatutsi mu 1994, bamwe mu barokokeye i Nyanza ya Kicukiro mu Mujyi wa Kigali baracyagaragaza uruhare rukomeye rw’u Bubiligi muri Jenoside. Bagaruka ku buryo ingabo z’Ababiligi zari mu butumwa bwa Loni bwo kugarura amahoro mu Rwanda (MINUAR) zatereranye Abatutsi bari bahungiye mu Ishuri ry’Imyuga rya ETO Kicukiro (ubu ni IPRC Kigali), zabasize mu maboko y’interahamwe.
Umwe muri aba barokotse ni Maniraho Ernest, wahunze aturutse i Kagarama, yizeye ko azarokokera aho ingabo za Loni zari ziri. Yibuka ko ku wa 8 Mata 1994, yamaze iminota 15 atambuka n’amaguru agana ku ishuri rya ETO Kicukiro, yiringiye ko azahabarizwa n’izo ngabo. Ariko ku itariki ya 11 Mata 1994, inzozi ze zarangiriye aho ubwo yabonaga ingabo z’Ababiligi zijyana imbwa mu modoka ariko zigasiga Abatutsi basaga 2,000 bari bahahungiye, babashyira mu maboko y’Interahamwe.
Ibi byakurikiwe n’urugendo rw’agahinda aho aba bahungiye bajyanywe i Nyanza ya Kicukiro, bakicirwa aho Abatutsi bagera ku 4,000 biciwe urw’agashinyaguro. Abaharokokeye bavuga ko ubwo butererane bw’Ababiligi bwari ubwicanyi butari ubw’impanuka. Ubu buhamya bushyigikirwa na Lt Gen. Roméo Dallaire wayoboraga ingabo za MINUAR, wavuze ko Ababiligi aribo bifatiye icyemezo cyo kuva mu Rwanda, atari Loni yabategetse. Ibi byateye n’izindi ngabo kwikura mu butumwa, byose bigatuma abarokotse batakaza icyizere ku ngabo zari aho kubarinda.
Minisitiri w’Ubumwe bw’Abanyarwanda n’Inshingano Mboneragihugu, Dr. Jean Damascène Bizimana, nawe yagaragaje uko u Bubiligi bwagize uruhare mu gucamo ibice Abanyarwanda igihe bwakolonizaga u Rwanda, bukabiba ivangura n’amacakubiri byaje kuvamo Jenoside. Mu butumwa yatanze ku wa 7 Mata 2025, yatangaje ko u Bubiligi bumaze imyaka 109 busenya u Rwanda, kandi ko Jenoside atari ibintu byabaye mu kanya gato ahubwo byari byarateguwe hakiri kare n’iyo mitekerereze ya gikoloni.
Perezida Paul Kagame nawe yanenze imyitwarire y’u Bubiligi muri iki gihe, aho bushishikariza amahanga gufatira u Rwanda ibihano. Yagize ati nubwo hari ababona u Rwanda nk’“agahugu gato”, u Rwanda ruzakomeza kubaho ntawe ruteze amaboko. Yasabye Abanyarwanda kugira umuco wo kwigira no kutagira uwo binangira, bagaharanira imibereho myiza n’iterambere ridashingiye ku mahanga.
Uyu mwaka mubihe by’icyumweru bibaye mu gihe u Rwanda rumaze guca umubano n’u Bubiligi, kubera uburyo rwashinjwaga ibibazo bya Repubulika Iharanira Demokarasi ya Kongo aho gushyira imbaraga mu gushaka ibisubizo. U Bubiligi kandi bucumbikiye bamwe mu bantu bagikomeza gupfobya no guhakana Jenoside yakorewe Abatutsi.
Muri rusange, ubuhamya bw’abarokotse n’ibyatangajwe n’abayobozi mu gihe cyo kwibuka byongera kwerekana uruhare rugaragara rw’u Bubiligi muri Jenoside, ariko binagaragaza n’imbaraga, ukwihangana n’umurava w’u Rwanda mu guharanira kubaho no kwigira, nubwo rukomeje guhura n’imbogamizi zituruka hanze.
